— მამაო, გთხოვთ აგვიხსნათ, რა არის ადამიანის ცხოვრების აზრი?
წარმოდგენა იმაზე, თუ რა აზრი აქვს ადამიანის ცხოვრებას და რა მიაჩნია მას საზრისად თავისი არსებობისა, განსხვავდება როგორც ცალკეულ ადამიანებში, ასევე იმ სარწმუნოებრივ-მსოფლმხედველობით ტრადიციებში, რომელთაც ისინი მიეკუთვნებიან. აზრს ცხოვრებისა განსაზღვრავს მიზანი, გზა მისი მიღწევისა და შედეგი. შეიძლება ითქვას, რომ ადამიანის არსებობა მაშინ იწოდება ცხოვრებად, როცა მას აქვს აზრი. უაზროს ვუწოდებთ არსებობას, როცა ადამიანი ცხოვრობს მხოლოდ წარმავალი ცხოველური საჭიროებების დაკმაყოფილებით. ზოგს აქვს მიზანი, რომელიც მთელს მის ცხოვრების გზას განსაზღვრავს; ზოგის მიზანი და წადილი ცდება საწუთოს და მარადისობაში გადადის. მაგრამ, არის სხვა საზრისი ცხოვრებისა, რომელიც შემოქმედმა განგვისაზღვრა და დაცულია მართლმადიდებლობაში.
სამოთხეში მყოფ ევას ეშმაკი უახლოვდება გველის სახით, სთავაზობს აკრძალული ხის ნაყოფის ხმევას და ეუბნება: „რომელსა დღესა სჭამოთ მისგანი, განგეხუნენ თქუენ თუალნი და იყვნეთ, ვითარცა ღმერთნი, მეცნიერ კეთილისა და ბოროტისა.“ (შექ. 3:5) იცის ბოროტმა, რომ ადამიანის არსებობის მიზანი არის სრულყოფა და განღმრთობა. არც პირველი ადამიანისათვის არის უცხო მისი არსებობის მიზანი მაგრამ, ცდება მიზნის მიღწევის ხერხში, უჯერებს ბოროტს და კარგავს სამოთხეს.
„იყვენით თქუენ სრულ, ვითარცა მამაჲ თქუენი ზეცათაჲ სრულ არს“ (მთ.5:48), – ბრძანა უფალმა. სისრულის მიღწევა, ანუ განღმრთობა არის უმთავრესი მიზანი ადამიანის ცხოვრებისა. იმავეს გვასწავლიან წმიდა მამებიც. წმიდა ათანასე დიდი ბრძანებს, რომ „ღმერთი განკაცნა, რათა განიღმრთოს კაცი“. ამრიგად, ჩვენს არსებობას აქვს ერთადერთი მიზანი – მადლის მიერ გავხდეთ ძენი ღმრთისანი.
არ არის ადვილი ახსნა იმისა, რას ნიშნავს განღმრთობა. შეიძლება გავიხსენოთ უამრავი გამონათქვამი წმიდა მამათა ამ თემაზე და ვთქვათ, რომ ეს არის ქრისტეში ერთობა ადამიანისა ღმერთთან, ადამიანში ღმრთისადმი მსგავსების აღორძინება, არა უცვალებელი მდგომარეობა ადამიანისა, არამედ უსასრულო სრულყოფა და მოძრაობა ღმრთისაკენ, რომელიც გძელდება სასუფეველში და კიდევ ბევრი რამ. მაგრამ, წმ. პავლე მოციქული მესამე პირში ბრძანებს საკუთარ გამოცდილებაზე: „კაცი ქრისტეს მიერ უწინარეს ათოთხმეტისა წლისა... მიიტაცა სამოთხედ და ესმნეს უთქუმელნი სიტყუანი, რომელ არა ჯერ-არიან კაცთა სიტყუად.“ (2კორ.12:2-4). განღმრთობა, როგორც ღმრთის მიმართ აღტაცება სულისა, უმაღლესი მდგომარეობაა. განღმრთობილი ადამიანი არის ჭეშმარიტი ღმრთისმეტყველი, როგორც ღმრთისმხილველი, – ღმრთისმეტყველი, რომელიც გადმოგვცემს ცდისეულ, გამოცხადებით ცოდნას ღმრთისა და არა კაცობრივი გონების ძალით განჭვრეტილს. იცოდე ღმერთზე და იცოდე ღმერთი – ორი განსხვავებული მდგომარეობაა. ასეთ ადამიანთა სიტყვები სწორად ვერ აღიქმებიან მათ მიერ, ვინც არ განვლო წინარე ეტაპები განღმრთობისა. ამიტომ, წმიდა მამები ბევრად მეტს წერენ ასკეზაზე, ანუ მოღვაწეობაზე, ვიდრე მისტიურ ღმრთისმეტყველებაზე, რადგან განწმედის გარეშე შეუძლებელია უზენაეს მდგომარეობის აღქმა.
მართლმადიდებლური ასკეტიკა ადამიანის სულიერი ზრდისა და განვითარების სამ ეტაპზე საუბრობს. დასაბამად ხდება განწმედა ვნებათაგან, რომელსაც მოსდევს გაცისკროვნება გონებისა და განღმრთობა. შეუძლებელია კიბის ბოლო საფერხურზე ასვლა, როცა პირველიც არ დაგიძლევია. ჩვენთვის ყველაზე მნიშვნელოვანია ვიცოდეთ, როგორ ხდება განწმედა ადამიანისა, რა გამოცდილება დააგროვა წმიდა ეკლესიამ, უკომპრომისოდ და შეუპოვრად ვიდგეთ განწმედის გზაზე. თუ მთავარ მიზნად და ცხოვრების საზრისად ვისახავთ განღმრთობას, უახლოესი ჩვენი მიზანი უნდა იყოს განწმედა.
რაკი ვახსენეთ გაცისკროვნება, ვთქვათ ისიც, რომ ამ მდგომარეობაში მყოფი ადმიანის სულის მახასიათებელია უწყვეტი ლოცვა. ეს მდგომარეობა მოსდევს განწმედას, რომლითაც მოიხვეჭება უვნებობა. მასში უკვე არ არის ცოდვის მიმღებლობა, დამცხრალია ყოველგვარი წარმწყმედელი ვნება. ასეთ ადამიანს უკვე არ ეშინია დასჯის, არამედ მასში მკვიდრობს შიში საღმრთო მადლის დაკარგვისა, რომელიც მეტისაკენ უბიძგებს. მოკლედ რომ ვთქვათ, ეს ის მდგომარეობაა, რომელიც ჰგავს ადამის მდგომარეობას დაცემამდე. მეტს არაფერს ვიტყვი – ვინც მიაღწევს, თავადაც მიხვდება, ჩვენთვის კი ყველაზე მნიშვნელოვანი განწმედის ეტაპია.
„შეინანეთ, რამეთუ მოახლებულ არს სასუფეველი ცათაჲ“ (მთ.3:2), – ამ სიტყვებით დაიწყო მაცხოვარმა მიწიერი მოღვაწეობა. სწორედ სინანული არის ის, რაც დასაბამს აძლევს ჩვენს განწმედას. სინანულის მშობელი არის განცდა საკუთარი დაცემულობისა. ყოველ ადამიანს ეძლევა სინდისი, როგორც ღმრთის მიერ მოცემული მამხილებელი შინაგანი სჯული და აუცილებელია ვუსმინოთ მას, დავემორჩილოთ და ყველაფერი გავაკეთოთ საიმისოდ, რომ მისი ხმა უფრო და უფრო მკაფიოდ ისმოდეს. დაცემის შედეგად დაზიანდა ადამიანის ბუნება, დაზიანდა და დასუსტდა სინდისიც. მსგავსად იმისა, როგორც ვიხედებით სარკეში საკუთარი თავის დასანახად, სულიერი მდგომარეობისა შესაფასებლად აუცილებელია სულიერ სარკეში ჩახედვა, რომელშიც მოვიაზრებთ წმიდა წერილსა და მამათა მემკვიდრეობას. წმიდა წერილი და წმიდა მამათა სწავლება არის ის ნათელი, რომელიც წარმოაჩენს ნორმალური ადამიანის ხატს, იმას, რაც უნდა იყოს ადამიანი და გვეძლევა შესაძლებლობა დავინახოთ ჩვენი ნამდვილი მდგომარეობა. შეიძლება ითქვას, რომ შეუძლებელია სრული გონების მქონე თანამედროვე ადამიანმა, რომელზეც იღვრება ნიაღვარი სიბინძურისა, დაინახოს საკუთარი ვნებულობა, განამტკიცოს სინდისის ხმა და შეისმინოს მისი, თუ მოშორებულია სასულიერო წიგნს.
დაცემული ადამიანი უპირობოდ იმკვიდრებს სატანჯველს. მაცხოვარმა გოლგოთის გამომსყიდველი მსხვერპლით გამოიხსნა ადამიანის ბუნება საუკუნო სატანჯველისაგან, მაგრამ, რამდენად შევეთვისებით პიროვნულად ამ გამოსყიდვას, დამოკიდებულია ჩვენს ნებელობაზე. ქრისტეანის აუცილებელი თანმდევი და მამოძრავებელი არის შიში ღმრთისა. დამწყებთათვის, ვინც ჯერ კიდევ განწმედის გზაზე დგას, ეს არის შიში დასჯისა; მათთვის, ვინც მიაღწია გონების გაცისკროვნებას, ეს არის არა სასჯელის შიში, არამედ შიში ღმრთისაგან განშორებისა. თანამედროვე ადამიანი და მათ შორის ლიბერალურად განწყობილი მორწმუნეები, ცდილობენ რა დისკომფორტის მომნიჭებელი შიშის მოშორებას, უარყოფენ დასჯის შიშს და მხოლოდ ღმრთისაგან განშორების შიშს აღიარებენ. ასეთ მდგომარეობას, როცა განწმედაში მყოფი უსრულესი საფეხურის თვისებას მიიწერს, ხიბლს ვუწოდებთ. თუ გვსურს მყარად ვიდგეთ განწმედის გზაზე, ყველაფერი უნდა ვიღონოთ, რომ არ დაგვეკარგოს შიში ღმრთისა, შიში მიცვალებისას მოუმზადებლად, მადლისაგან დაცლილად დარჩენისა, შიში საშინელის სამსჯავროსი.
ძალიან მნიშვნელოვანია გავაცნობიეროთ, რომ „ყოველი ნიჭი სრული ზეგარდამო არს შთამომავალი მამისაგან ნათლისა“, ყოველი სიკეთე არის არა ჩვენი ძალისხმევის შედეგი, არამედ მოგვენიჭება ღმრთის მოწყალებით. თუ შეიძლება ვახსენოთ რაიმე ნაყოფი სულიერი ცხოვრებისა, ყოველი მათგანი არის სულიწმიდის მოქმედების გამოვლინება და თვით საზრისი ცხოვრებისა სხვა სიტყვებითაც შეიძლება გამოითქვას წმ. სერაფიმე საროველთან ერთად, რომელმაც ბრძანა: „ჭეშმარიტი მიზანი ჩვენი ქრისტეანული ცხოვრებისა მდგომარეობს სულისწმიდის მადლის მოხვეჭაში“. ყველაფერი, რასაც ვაკეთებთ ჩვენ, არის ერთის მხრივ ჩვენი ნებელობის გამოვლინება, მეორე მხრივ კი – სულის მომზადება ღმრთის მადლის მისაღებად. არ არსებობს ცხოვნება ღვაწლის გარეშე. „სარწმუნოებაჲ თჳნიერ საქმეთაჲსა მკუდარ არს“ (იაკ. 2:20), – ბრძანებს წმ. იაკობ მოციქული. აუცილებელია მუდმივი შრომა, მარხვა, ლოცვა, კეთილი საქმეებით, რათა მოლბეს გული, ღმრთის მიმღებად იქცეს და მოენიჭოს ნაყოფები სულისა წმიდისა.
უსასრულოდ შეიძლება ვილაპარაკოთ სულის განწმედაზე, მაგრამ ეს მოძღვრისა და სულიერი შვილის ურთიერთობის სფეროა და საგაზეთო სტატიაში მხოლოდ ოდნავ შეგვიძლია შევეხოთ.
ღვაწლს, ცხადია ნაყოფებიც უნდა ახლდეს. განწმედის გზაზე მავალ ადამიანს აქვს გარკვეული ნაყოფები. უპირველესად ეს არის სინანული, გამოხატული ჭირთათმენაში, სიმდაბლეში, ურისხველობაში, საკუთარი ცოდვილობის განცდაში, სხვათა არგანკითხვაში; ნაყოფია გონების განწმედა და ვნებათა მანამდე უცნობი შრეების აღმოჩენა საკუთარ გულში; ნაყოფია წუთისოფლის სიამეთა მიმართ უგრძნობლობის ზრდა; ნაყოფია სასოება ღმრთისა, რომელიც მეტი მოშურნეობისაკენ გვიბიძგებს. აუცილებელია დროდადრო შევჩერდეთ და დავფიქრდეთ, მივდივართ კი სწორი გზით. შედეგი განწმედისა არის თვისობრივი ცვლილება ადმიანში, როცა ის არ სცოდავს არა იმიტომ, რომ ეშინია, არამედ იმიტომ, რომ არ სურს და ძაგს ცოდვა.
უნდა ითქვას, რომ ღვაწლი საჭიროა ყველა საფეხურზე სულიერ სრულყოფისა, რადგან არც ერთი ეტაპი არ არის უცვალებელი და დაუდევრობამ შეიძლება ყველაფერი დაგვაკარგვინოს.
ძალიან რომ არ გაგვიგრძელდეს სიტყვა, დაინტერესებულებს შემიძლია ვურჩიო მიტრ. იეროთეოს ვლახოსის წიგნი „მართლმადიდებლური სულიერება“ და არქ. გიორგის (კაფსანის) – „განღმრთობა, როგორც ადამიანის ცხოვრების საზრისი“.
— თანამედროვე ადამიანმა როგორ უნდა აქციოს ყოველდღიური ცხოვრება მადლის მოხვეჭის საშუალებად, როგორ შეხედოს სნეულებას, ყოველდღიურობის ჭირ-ვარამს?
არ უნდა ვიფიქროთ, თითქოს არის რაღაც სფერო სულიერი ცხოვრებისა და რაღაც – მიწიერისა. მიწიერში ვლინდება სულიერი და, მეორე მხრივ, მიწიერ გარემოებებში სწორი არჩევანის გაკეთებითა და შრომით იწრთობა სულიერი სათნოებები. ყოველდღიური ცხოვრება არის მშვენიერი სასწავლებელი და სარბიელი მადლის მოხვეჭისა.
მნიშვნელოვანია, რომ ქრისტეანი ცდილობდეს ცხოვრების რეჟიმის მოწესრიგებას და ყოველდღიურობაში მიუჩინოს ადგილი ლოცვას, კითხვას, მოწყალების საქმეებს. რა თქმა უნდა, შეუძლებელია ვიცხოვროთ ისე, რომ არ დაგვერღვეს წესი ცხოვრებისა, მაგრამ მცდელობა უნდა გვქონდეს.
უამრავი ინფორმაცია მოდის ჩვენამდე ყოველდღიურად. ბოროტი ისე აწყობს, რომ საინფორმაციო ნიაღვარში არ გვრჩება დრო ფიქრისა. უნდა ვეცადოთ ვისწავლოთ გარჩევა აუცილებლისა მეორეხარისხოვანისაგან და უკუვაგდოთ ის, რაც არ გვეხება, არ საჭიროებს ჩვენგან რეაგირებას, სვრის გონებასა და გულს, გვართობს, გვართმევს დროს და არაფერს გვაძლევს. ერთხელ მოვედით ამქვეყნად და მივქრივართ დასასრულისკენ. დავაფასოთ დრო და არ მოვკლათ იგი ამაოებით. ყოველი წუთი ძვირფასია. ფ.დოსტოევსკის რომანში „იდიოტი“ არის საოცარი მონაკვეთი, როცა მიშკინი აღწერს სიკვდილმისჯილის ბოლო წუთს. ღირს ამის წაკითხვა ან ყურება! აი ასეთი უნდა იყოს ქრისტეანის ყოველდღიურობა – დააფასოს წუთი და გამოიყენოს, შეარგოს სულს, მოყვასს. ამ მხრივ ტრაგიკულ მდგომარეობას ქმნიან ტელევიზია და სოცქსელები, რომელთაც ქრონოფაგებს, ანუ დროისმჭამელებს ვუწოდებთ. შეიძლება ითქვას, რომ ეს ციფრული ნარკოტიკია და მას მიჯაჭვულ ადამიანს უნდა ვუყუროთ, როგორც სულითა და ფსიქიკით სნეულს. შეიძლება მრავალთათვის არ იყოს მისაღები, მაგრამ ვიტყვი: ოჯახი, რომელიც საღამოს ტელევიზორთან იკრიბება უკვე არ არის ოჯახი (მით უფრო – ქრისტეანული), არამედ თანამცხოვრებთა ერთობა. ჩვენი დიდი მტერია დაუდევრობა. ვიზრუნოთ ამ ავადმყოფობის დაძლევაზე.
წმიდა მამათა თქმით, ნიშანი სინანულისა არის ჭირთათმენა. მონანულმა იცის, რომ მისი ცოდვები არის მიზეზი სავალალო მდგომარეობისა, ცილისწამებებისა, სნეულებისა. ყოველივეს, რისი დათმენა გვიწევს, უფალი გვიზავნის, რომ დაითრგუნოს ჩვენში მიზეზი ცოდვათა – ამარტავნება. ზოგჯერ გასაჭირი მოდის საზღაურად ცოდვისა, ზოგჯერ კი დასაღვევად ცოდვისაგან. ქრისტეანი, რომელიც აცნობიერებს დაცემულობას და ცდილობს განწმედას, არ ხედავს დამნაშავეს მოყვასში, არ აბრალებს გარემოებას, არამედ ცდილობს მიიღოს ყველაფერი, როგორ ღმრთის დაშვება და მით შეიძინოს სათნოებები.
გარდა გარეგნული შემოტევებისა, ადამიანს უწევს შინაგანი ბრძოლის გადატანა, ვნებებთან ჭიდილი, საკუთარი უსუსურობის ატანა. წმ. თეოფანე დაყუდებულის თქმისაებრ, ესეც არის ერთი ბოლო იმ ჯვარისა, რომელიც უნდა ატაროს ქრისტეანმა.
ძალიან მნიშვნელოვანია კეთილი საქმეები, მოწყალება. მოწყალების მიმღებზე მეტი სარგებელი აქვს მის გამცემს, რომელსაც კეთილი საქმე ულმობს გულს და საღმრთო მადლის მისაღებად ამზადებს. უნდა ვეცადოთ, სადაც შეგვეძლება, არ დავკარგოთ ეს შესაძლებლობა. განსაკუთრებით მაშინ, თუ შეგვიძლია კეთილი საქმე ვაკეთოთ დაფარულად და არ მივიღოთ მადლიერება კაცთაგან.
ყველას გვყავს უფროსი – ოჯახში, სამსახურში, სამეგობროში. ეს კი არის მშვენიერი საშუალება ისწავლო მორჩილება და შეიძინო სიმდაბლე.
ჯერ არ მოსულა აღსარებაზე ადამიანი, რომ არ უწევდეს ვინმეს დათმენა. ესეც ხომ მშვენიერი საშუალებაა სიმდაბლის მოხეჭისა, ჭირთათმენისა. ბოლო ჟამის ქრისტეანებს, რომლებიც გავზარმაცდით, აუცილებლად გვჭირდება ასეთი ადამიანები, რათა მიტევებით მოტევება მოვიხვეჭოთ.
უფალმა ჯვარცმის ფასად მოგვიყიდა და განგვათავისუფლა ცოდვათა ტყვეობიდან, ჯვარი დაგვისახა, როგორც ცხოვნების იარაღი და ვეცადოთ მთელი ცხოვრება ძალისაებრ ჩვენისა ვაქციოთ ჯვრის მტვირთველობად.
— რა როლს ასრულებს მართლმადიდებლური ეკლესია ადამიანის ცხოვრებაში?
„შენ ხარ კლდე, და ამას კლდესა ზედა აღვაშენო ეკლესიაჲ ჩემი, და ბჭენი ჯოჯოხეთისანი ვერ ერეოდიან მას“ (მთ.16:18), – აღუთქვა უფალმა წმ. პეტრე მოციქულს. არც ერთ სხვა კრებულზე არ უთქვამს უფალს, რომ ჯოჯოხეთის ბჭენი ვერ მოერევიან. ეკლესია არის ხომალდი, რომლითაც შეიძლება წუთისოფლის ზღვის გადაცურვა და საუკუნო განსვენების ნაპირამდე მისვლა დაუნთქმელად. სხვა ნავი არ არსებობს, რადგან მხოლოდ ეკლესიაა ქრისტეს სახელით შეკრებილთა ერთობა, რომლის თავი არის ქრისტე და არა ადამიანი ან კაცობრივი იდეა. ქრისტენობა არ მოიაზრება ეკლესიის მიღმა და შეიძლება ითქვას, რომ ქრისტეანობა უპირველესად არის ეკლესიურობა. ცხადია, აქ ვგულისხმობთ არა მხოლოდ მონათლულობასა და ეკლესიაში სიარულს, არამედ შინაგან ეკლესიურობას, ღმრთის მცნებებით ცხოვრების ძალისხმევას, საეკლესიო ცხოვრებაში მონაწილეობას.
ადამიანის განწმედისა და განღმრთობის აუცილებელი პირობა არის საღმრთო მადლის მოქმედება ადამიანში. საეკლესიო საიდუმლოებებში მოქმედებს თვით უფალი იესუ ქრისტე, რომელიც გვანიჭებს საღმთო მადლს იმისდა მიხედვით, რამდენადაც ვართ მზად მის მისაღებად, განგვწმედს და განგვაახლებს. საეკლესიო საიდუმლოთა მიღმა არ უსწავლებია ჩვენთვის ცხოვნება მაცხოვარს. საეკლესიო კრებული არის ერთად-ერთი ადგილი, სადაც შესაძლებელია საიდუმლოთა აღსრულება.
გარდა ამისა, ეკლესია არის კრებული მორწმუნეთა, რომლებიც ცდილობენ განამტკიცონ ერთმანეთი, შეეწიონ როგორც სულიერ, ასევე მიწიერ საჭიროებებში და ეს გვეხმარება სიმძიმის ტვირთვაში, ღმრთისაკენ სვლაში.
— რატომ არ არის მორალური სრულყოფა საკმარისი ადამიანის გადარჩენისთვის?
საშინელ სამსჯავროზე საუბრისას, მაცხოვარი ბრძანებს, რომ მის მარჯვნივ აღმოჩნდებიან ისინი, ვინც აკეთეს კეთილი საქმეები – დააპურეს მშიერი, ანუგეშეს სნეული და პატიმარი და ა.შ., მარცხნივ კი ისინი, ვინც ეს არ გააკეთეს. თუ ზედაპირულად შევხედავთ, შეიძლება შეგვექმნას წარმოდგენა, თითქოს უფალი კეთილი საქმეებისათვის აცხოვნებს ადამიანს. მაგრამ, მოდით სხვაგვარად შევხედოთ ამ სიტყვებს. როცა უფალი ბრძანებს, რომ გადაარჩენს კეთილის მოქმედებს, იგულისხმებიან არა ისინი, ვინც რამდენჯერმე გააკეთა სიკეთე, არამედ ვინც ამას მუდმივად აკეთებდა. ვთქვათ ათასჯერ დავაპურეთ მშიერი, მაგრამ ერთხელ დაგვეზარა, ზურგი ვაქციეთ. რატომ გვგონია, რომ არ აღმოვჩნდებით მათთან, ვინც არ გააკეთა სიკეთე? უფალი კი არ აჯამებს კეთილსა და ბოროტს და ბალანსი კი არ გამოჰყავს, არამედ უყურებს ადამიანის გულის მდგომარეობას, მის მზაობას მადლის მისაღებად. ყველა შემთხვევაში კეთილი არჩევანის გაკეთება შეუძლია მხოლოდ მას, ვისაც სიკეთე თვისებად აქვს ქცეული. და ვინ არის ასეთი? ვის სულშიც მოქმედებს მადლი სულისა წმიდისა, რომელიც კურნავს ადამიანურ ვნებულობას. არის სხვაობა კეთილ ჩვევასა და კეთილ თვისებას შორის. კეთილი საქმის მონდომებით შეიძლება გამოიმუშავო კეთილი ჩვევა. მაგრამ ის, რომ სიკეთე გექცეს თვისებად, შესაძლებელია მხოლოდ საღმრთო მადლის განწმედელი და მაკურნებელი ქმედებით. გარეგნულ საქმეებში კი ცხადდება შინაგანი. მადლის მოსახვეჭად კი უფალი გვამცნებს იმ გზას, რომელიც ადრე ვახსენეთ. არ ვამბობთ, რომ ეკლესიის მიღმა ადამიანი უზნეოა. უამრავი სხვადასხვა რწმენის ადამიანი ვიცით, რომელთა სიქველე შეიძლება მაგალითად გვექცეს, მაგრამ, თუ ლაპარაკია ზნეობრივ სისრულეზე, ეს შეუძლებელია უმადლოდ, მადლი კი ვერ მოიხვეჭება სულიერი და, მაშასადამე, ეკლესიური ცხოვრების მიღმა. ასე რომ, არათუ საკმარისი, არამედ შესაძლებელიც არ არის ზნეობრივი სრულყოფა ქრისტეს გარეშე.
როცა ვსაუბრობთ ცხოვნებაზე, უნდა გვახსოვდეს, რომ ვგულისხმობთ არა უბრალოდ კეთილ სამყოფელს, სადაც არაფერი შეგვაწუხებს, არამედ ღმერთთან შეერთებას, მასთან და მასში განსვენებას, მის აღსაყდრებას ჩვენი გულის ტახტზე. აბა, როგორ იქნება ეს ქრისტეს გარეშე?! კეთილი ზნეობა კი მხოლოდ მომზადებაა საამისოდ და ისიც კი შეუძლებელია ღმრთის შეწევნის გარეშე. ამ საკითხით დაინტერესებულებს ვურჩევდით წაკითხვას წმ. ეგნატე (ბრიანჩანინოვის) სიტვისა „ცხოვნების შესახებ“.
დასასრულს, ვუსურვებ ყველას სიმტკიცეს მართალ რწმენაში და მოშურნეობას ღმრთისსათნო ცხოვრებისა. ქრისტე არს ჩვენ შორის.
